Gerard de Boer lid van de Nederlandse in Straatsburg schreef een aardig artikel over ons volkslied. Wanneer volgende maand de verschillende verenigingen weer Koninginnedag vieren is het wellicht goed nog eens de ‘geschiedenis’ daarvan door te lezen.
Het Wilhelmus door de eeuwen heen
Het buitenland moet jaloers op ons zijn…zo’n prachtig volkslied (uit 1570) over aardse en christelijk goddelijke macht, niks geen overdreven
nationalisme.. een ingetogen historische monoloog van Willem van Oranje, onze Vader des Vaderlands, waarin ie, binnen zekere grenzen, getuigt van zijn trouw aan de aardse Spaanse heer, Philips II en zijn onderworpenheid aan God. Het gedicht stamt uit 1570 en is geschreven door Marnix van Sint-Aldegonde. Het is een rolgedicht, dat wil zeggen dat de dichter een ander, in dit geval Willem, woorden in de mond legt. Het is tevens een acrostichon: de eerste letter van de 15 coupletten vormen samen de woorden ‘Willem van Nassau’. Het lied is in de loop van de eeuwen fier overeind gebleven, terwijl er toch ook tal van aansprekende Geuzenliederen voorhanden waren. En gelukkig maar, anders waren we nu misschien…..
opgezadeld met zo’n dubieus soort product als de Marseillaise, toch eigenlijk niet meer dan een in een stampend ritme uitgevoerd koppensnellerslied. De maker daarvan, Roger de Lisle is in de Napoleontische tijd overigens nog diplomaat in Nederland geweest, maar is teruggeroepen wegens te humanitair gedrag, te weten een te openlijke rapportage over de uitbuiting van de Nederlanden door de Fransen!! Willems monoloog van 1570 volgt op een aantal onbeantwoorde smeekschriften (uit 1567/68) tot de toenmalige landvoogdes, Margaretha van Parma en vorst Filips (met het verzoek onder meer om de inquisitie af te schaffen). Op dat moment was het al menens: er waren twee broers, Lodewijk en Adolf al gesneuveld in een treffen met Spaanse troepen. Je voelt de ‘Acte van Verlatinghe’ (1581), waarbij de vorst werd afgezworen, al aankomen als Willem verwijst naar goddelijke gerechtigheid, een gerechtigheid die ie in grote mate – naar zal blijken vergeefs- ook verwacht van de aardse vorst, de religieuze centralistische scherpslijper uit Madrid. Die vorst droeg twee petten: koning van Spanje maar tegelijk door vererving ook heer van de gewesten. Dus bijvoorbeeld graaf van Holland, hertog van Gelre, heer van Friesland. Vader Karel V en zoon Filips II hadden in de gewesten nog plechtig gezworen de lokale gewoonten en regels, inclusief de positie van de lokale adel te respecteren. Bij die rondreis hebben zij ook het huis van Erasmus in Rotterdam bezocht. Dat kunnen we hen niet nadoen: de hele Rotterdamse binnenstad, is met inbegrip van Erasmus’ huis, volledig vernietigd in mei 1940. Maar Filips vond het eigenlijk maar niks die koppige zelfstandige gewesten en wilde een meer centralistisch rijk met de volledige suprematie van het katholicisme. Daarmee brak ie zijn eed op zodanige wijze dat ie had afgedaan voor de gewesten met de ‘Acte’ als gevolg. Omdat ook de positieve van de adel door Filips werd aangetast had Willem ook wel een zeker eigenbelang. Al met al is de revolutie dus door conservatieve motieven gestuurd, met een progressieve afloop: de Repuybliek der Verenigde Zeven Provinciën. Die Acte heeft internationaal grote indruk gemaakt en heeft doorgewerkt tot bijvoorbeeld in de Amerikaanse wetgeving een twee eeuwen later. De Republiek der Verenigde Zeven Provinciën was ook de eerste staat die de Verenigde Staten als als onafhankelijke staat erkende. Het rommelde in Europa al eerder in die 16e eeuw..Luther had de weg gewezen met zijn stellingen voor een zuiverder geloof.. er was onrust maar dat was het meest concreet in de gewesten van de Nederlanden. Geluk voor de opstandelingen.. Filips had zijn handen vol aan het tegenhouden van de Turken in en rond de Middellandse Zee dat gaf een tijdelijk machtsvacuum in het noorden. Toen de Spanjaarden hier weer op sterkte konden komen was het pleit al beslecht en viel er weinig terug te winnen. In Spaanse ogen was hertog Alva de schuldige: de slappeling had alles laten glippen. Alva, een absolute bruut in Nederlandse ogen, ook nog de man van de ’10e penning’, wat we nu overigens kunnen zien als een poging tot invoering van de btw! Hoe verschillend kun je over mensen en dingen denken. In 1581 vonden zeven gewesten het genoeg en zegden hun eed van trouw aan de vorst op in de Acte van Verlatighe’. Ongehoord in die tijd omdat tot dan toe breed werd aangenomen dat God aan de vorst zijn macht verleende en dat onderdanen daaraan -dus- niet mochten morrelen. Onze Vader des Vaderlands duiden we meestal aan als ‘Willem van Oranje’ of ‘Willem de Zwijger’. Dat ‘Oranje’ heeft niks met de kleur te maken maar verwijst naar het landgoed dat Willem’s familie indertijd in Zuid Frankrijk, in Orange, bezat. En ‘zwijger’ moet in Spaanse ogen worden gezien als ‘huichelaar’ want hij was, deels ook aan het Spaanse Hof, opgevoed als katholiek maar had naar later bleek een warme symphatie voor de protestanten. Die symphatie zat overigens ook weer niet erg diep. Hij ergerde zich behoorlijk aan het fanatisme van de indertijdse calvinisten, die we nu zouden kunnen zien als de Taliban van de 16e eeuw. Willem was zelf een religieus verdraagzaam man die eigenlijk bij toeval leider van de opstand werd zoals deze opstand weer min of meer bij toeval tot een republiek leidde, in plaats van weer een soort monarchie. Dat de Oranje’s eeuwen later alsnog tot monarchen werden is zonder opstand gegaan maar wel met de enige staatsgreep (1813, op het strand van Scheveningen) die ons land ooit heeft gehad. Pas na 1830 was sprake van een volkslied: het ‘Wien Neerlands bloed door de aderen vloeit van vreemde smetten vrij..’ van Tollens, een bekrompen nationalistisch lied in een nationalistische tijd waarin de nieuwe staat op allerlei gebied zijn eigenheid moest tonen. Dat is bijvoorbeeld ook de reden dat we lang ouderwetse wetgeving kenden op divers gebied. Zo hebben we heel lang een burgerlijk wetboek gehad met een flinke scheut oud vaderlands recht want de uitstekende ‘code civil’ van de oude overheerser kon natuurlijk niet worden overgenomen. De Belgen waren zakelijker, zij namen in 1830 gewoon Code Civil. Pas in 1932 is Tollens’ lied afgedankt en vervangen door het Wilhelmus. Met de kennis van nu kun je zeggen: net op tijd. Aanvankelijk werd het nog gezien als de hymne voor vooral conservatief Nederland. Sociaal democraten weigerden nogal eens mee te zingen of op te staan, zoals bijvoorbeeld Simon Carmiggelt en zijn ouders. De Tweede Wereldoorlog heeft alle geschillen weggevaagd. Het is nu het collectief bezit van het Nederlandse volk, ook van de buitengaats wonende volksgenoten, prima geschikt voor alle gelegenheden.’
